По повод 80 години од раѓањето на Есма Реџепова- Теодосиевска, Кралица на ромската песна на 22 ноември 2023 година во Кино Фросина во МКЦ се одржа пригодна манифестација, на која настапија познати пејачи од ромската и македонската музичка сцена.
Жената која заслужи многу почести на ваков начин се зачувува од незаборав.
Беше прикажан кус документарец во кој зборуваа и Блага Петреска, Виолета Томовска, Сузана Спасовска и други, а беа изведени 11 музички нумери од големиот музички опус на Есма Реџепова Теодосиевска од страна на познати музички имиња од македонската и ромската музичка сцена- Анета Љумаковска, Сузана Гавазова, Бернат Демирали, Ервин Аметовски, Рамадан Бислим Рамко, и 14 годишната супер- талентка Хајрија Бислим, во придружба на оркестарот “Титаник”.
Валентина Ѓоргиевска Парго ја прочита својата песна за Есма, “Кралицата од Дебар маало”. Модератор на вечерта беше Муарем Рамуш Цирко а збор два кажа и директорот на СП БРТ Зоран Димовски.
Снимаше Телма а за настанот се зборуваше и во емисијата на ромски јазик на Македонско Радио. Хуманитарното здружение „Кралицата Есма и Стево Теодосиевски„ и СП БТР беа организатори на овој уникатен сценско музичкиот настан „Во спомен на Есма за незаборав”, а извесна поддршка дадоа и Министерство за култура и Град Скопје.
***
Години поминаа без Кралицата на Ромската песна Есма Реџепова Теодосиевска, 8 август 1943- 11 декември 2016 година во Скопје.
Според Википедија, Реџепова е петто од шесте деца на Чанија и Ибраим Реџепови, во мала куќичка во центарот на Скопје. Таткото Ибраим во бомбардирањето на Скопје во април 1941 година ја изгубил едната нога. Се обидел да ги прехрани четирите ќерки и двата сина како чистач на чевли,а бидејќи останал инвалид, некој постојано морал да му ја носи кутијата со бои и четки. Покрај другите браќа и сестри, и малечката Есма станала помошник на татка си. Но, наскоро го проширила „бизнисот“, па им помагала и на другите чистачи на чевли во Скопје. Таа била нивниот главен снабдувач со „репроматеријал“. Трчала до тогаш единствената работилница за производство на боја за чевли „ималин“ и набавувала за сите. Парите што чистачите и ги давале за автобуска карта, таа ги штедела за кино билет, а најчесто во набавки одела пеш. Постарите скопјанки можеби не се сеќаваат дека денешната ромска кралица е она истото девојче што пред децении чекала во ред за да им купи млеко, а тие и давале по некоја паричка што исто така завршувала во билетарницата на скопското кино. Ученичката Есма имала бунтовна природа и никогаш не им останувала должна на оние што сакале да ја понижат нарекувајќи ја „Циганка“. Никогаш не се срамела од работата, ниту кога сиромаштијата го принудила деветгодишното девојче да чисти скали и да брише прозорци во домовите на имотните скопјани. Имала прекрасен глас секогаш широка насмевка и ведра природа. Нејзината мајка никогаш не запеала. Татко и Ибраим пеел, но само за своја душа, зашто пеењето по кафеани го сметал за недостоинствена работа. Неговата 13-годишна ќерка Есма била вљубена во песната, но тој всушност и не знаел дека таа веќе ја пленила публиката со својот глас, пеејќи песна во една театарска претстава и дека добила покана да учествува на меѓучилиштен натпревар во пеење во Сарај.
Таткото тоа го дознал еден ден, кога на вратата на Реџепови чукнал познатиот естраден уметник Стево Теодосиевски. Тој дошол да го убеди да и дозволи на Есма да настапува со неговиот ансамбл. Таа есен 1957 година, Есма победила на натпреварот и добила покани за соработка од Радио Скопје. Во 13-годишната црномуреста девојка, облечена во скромно фустанче, музичките критичари откриле вонсериски талент. Тој момент животот на Есма добил поинаков тек. Таа се вклучила во ансамблот на Теодосиевски, а татко и добил ветување од Стево дека тој ќе се грижи за неа, за нејзиниот настап, за кариерата и оти нема да дозволи таа да стане кафеанска пејачка. Дом и станал стариот автомобил на Стево Теодосиевски, патиштата, новите градови и хотелите. Прво почнале со скромни турнеи во Македонија, потоа во републиките на бивша Југославија. Првиот настап на Есма надвор од СФРЈ бил во 1961 година во Бугарија. На двомесечната турнеја таа била вистинска атракција, затоа што во тоа време не било „природно“ Ромите да се вклучат во естрадниот живот. Заради контактите и поразвиениот музички пазар, скопјанката Есма од 1960 година станува жител на Белград.
Нејзин дом биле две соби на Дедиње, во кои живеел целиот ансамбл „Теодосиевски”, вклучувајќи ја мајката на Стево, која на Есма и била како втора мајка. Музиката и заедничкото живеење со Стево Теодосиевски ги крунисала во брак во 1968 година. Драчевци и денес се сеќаваат на големата и весела ромска свадба, а седум дена подоцна бракот го регистрирале во Белград. Од белградскиот аеродром почнуваат многу патувања на ромската музичка кралица. Есма станала популарна и поради тоа влегла во протоколот на претседателот на Југославија. Првпат пеела пред Тито во 1961 година, кога гостин на маршалот му бил индонезискиот претседател Сукарно. Со нејзините песни се расположил и либискиот водач Муамер Гадафи, кога летувал во резиденцијата на Бриони. По 30 години брак, смртта на Стево ги р
***
Репертоар
Есма Реџепова сними и објави повеќе од 580 песни, меѓу кои и две платина и осум златни дискови. Одржа повеќе од 22.000 настапи, од кои една третина се одржаа за добротворни цели. Со Ансамблот Теодосиевски сними 108 синглови, 32 компактни касети, 15 дискови, шест видеокасети и бројни телевизиски емисии.
Реџепова најмногу пееше на ромски и македонски, но исто така сними песни на српскохрватски, турски, хебрејски, грчки и хинди. Реџеповите песни често зборуваат за љубов, тага и брак. Една од нејзините најпознати песни наречена “Чаје Шукарие” стана химна за сите Роми насекаде низ светот.
Есма често пееше традиционални песни, и ромски и македонски, но многу од нив се и композиции. Таа, исто така, ги кореографираше настапите.
***
Музички стил и инспирации
Ансамблот Теодосиевски, со кој Есма Реџепова најмногу настапи, е составен од традиционални инструменти, кои ги користат и Ромите и Македонците, како што се обоа, хармоника, зурна и давул. Повеќето песни на Есма се или во линијата на ромската или македонската народна традиција, со различни влијанија кои се движат од турска, средна источна и Средна Европа. Сепак, современите влијанија се видливи на нејзината подоцнежна работа, која може да се окарактеризира како поп-музика под влијание на светот. Во текот на 2000-тите години, кога почна да пее дуети со помлади уметници, таа придонела за поп, етно-поп и RnB песни. Понатаму, некои од нејзините претходни песни, исто така, покажуваат силни влијанија од Запад, меѓу кои и Код, кодак (1966), Девојка и песна (1966), Макодо (1966), Песна Шефер Сарајеву (1970) и Ѓурѓовден, Ѓурѓовден (1972).
Гласот на Реџепова длабоко се променил со текот на годините. Кога почна да пее, нејзиниот глас беше светла и речиси детска. Стево Теодосиевски го спореди со звукот на сребрено ѕвонче.
Есма Реџепова тврдеше дека ромската музика е инвентивна, се развива и е предмет на многу влијанија. Сепак, таа беше многу критична за хибридната ромска музика, како што се оние од Шпанија и Унгарија. Таа велеше дека ромските музичари од овие земји играат повеќе или помалку локални неромски музика. Таа го смета својот стил на пеење како многу древен и традиционален.
Есма Реџепова не наведува ниту еден инспиративен уметник и наведува дека таа му должи на својот покоен сопруг. Нејзини омилени уметници се бугарската Недјалка Керанова и иранскиот Гогош. Таа исто така уживала во класичната музика и во Лучано Павароти…
