Синоќа 15 ноември, се отвори ретроспективната изложба посветена на Теофил Шулајковски – Тофе. Ви ги прнесуваме говорите
Поздравната реч на директорката на Националната галерија, д-р Дита Старова Ќерими:
Вечерва имам особена чест да ве поздравам во мое лично име како уметник и како директор на Националната галерија на отворањето на ретроспективната изложба посветена на Теофил Шулајковски – Тофе. Појдовен момент за организирање на изложба која има ретроспективен предзнак и е посветена на Теофил Шулајковски – Тофе (Дебар, 1934 – Скопје, 2009), наш еминентен ликовен автор, е фактот што тој е еден од ретките македонски уметници кои до сега немале ваков вид на интегрално претставување кај нас. На оваа изложба, во прекрасниот простор на Чифте амам се презентирани 137 акварели од сите творечки фази, од најраните акварели, па се до последниот циклус, до сега неизложен и необјавен.
Ваквиот тип на ретроспективни изложби се само основни поводи преку кои Националната галерија, како институција која седум и пол децении се грижи за чување и заштита на дел од движното културно наследство од историјата на уметноста на нашата земја, континуирано ги презентира врвните национални културни достигнувања. На оваа примарна функција се надоврзуваат и нашите заложби за константно потсетување и едукација за особените специфики на значајните легати од творештвото на големите уметници од македонската уметност. Оваа година имавме чест да претставиме неколку ретроспективни изложби на автори од различни генерации кои работат во различни жанрови – сликарот Димитар Кондовски, скулпторот Илија Аџиевски – тековно претставена во Даут пашин амам, сега Теофил Шулајковски која ќе трае до средина на месец декември, потоа ќе следат Ретроспективните изложби на Нехат Беќири, Јубилејот на Миле Корубин и ретроспектива на Анета Светиева.
Теофил Шулајковски – Тофе без двоумење се вбројува во рангот на најзначајните македонски акварелисти. Тој се издвојува од колегите уметници преку доследноста во ликовната дисциплина акварел и преку сопствената современа поетска естетика. Ја продолжува оваа насока, надоградувајќи се на почетокот врз основите и искуствата на нашите големи мајстори – втемелувачи на модерниот македонски акварел од дваесеттите години на минатиот век, но и по светските војни, кои се школувани во балканските центри: Димитар Панилов Аврамовски, Љубомир Белогаски, Вангел Коџоман, Василие Поповиќ- Цицо, Зага Малинковска. Тој донекаде, сосема логично, ги наследува искуствата од просторите во кои се оформувале и неговите претходници, односно ги впива и искуствата од претходната основоположничка генерација.
Теофил Шулајковски – Тофе се издвојува како еден од ретките автори кои, следени во еден непрекинат континуитет, во текот на целиот свој творечки и животен век, и остануваат верни на единствената нивна ликовна определба. Во „случајот“ на Тофе Шулајковски животната определба е акварелот, сликарска техника која е негов првичен избор на кој му останува доследен и постојано се труди да го надгради и преобрази не само преку безбројни различни истражувања на материјалот (преку користење на различна хартија и бои), туку и преку тематските афинитети. Неговото творештво со право зазема видно место, а критиките на сите историчари на уметност и критичари кои го следеле сликарскиот пат на Теофил Шулајковски – Тофе во текот на неговите активни претставувања, го дефинираат неговото творештво како особено значајно во антологијата на современото македонско сликарство, конкретно акварелот.
Изложбата е финансирана од Министерството за култура. Голема благодарност до семејството за реализацијата на изложбата.
Дита Старова Ќерими, директор
****
Говорот на кураторот на изложбата, виш кустос Маја Чанкуловска Михајловска:
Акварелот како сликарска дисциплина која заради специфичностите на оваа техника – брза и сигурна рака и концепт, неможност за корекции итн., бара неверојатно уметничко познавање. Невозможно е преку неколку куси стилски одредници да се дефинира огромното творештво кое Теофил Шулајковски – Тофе го остави зад себе. За почеток ќе истакнеме дека во историјата на македонската ликовна сцена Тофе Шулајковски се издвојува и е забележан како автор на голем број препознатливи дела со предзнакот акварел, а на оваа изложба се потрудивме да ги прикажеме сите фази. Најраниот период, околу 1957 година го означуваат реалистични акварели со пејзажи на паркови, селска и градска архитектура, па дури и речиси апстрактни пејзажи, со бои и тоналитет близок на македонското поднебје.
Следи периодот кој соодветствува со анформелниот период на 60те години, кога создава дела со апстрактен предзнак, а во кои се насетува неговата лирска насоченост со заситени земјени тонови. Индивидуалниот и подоцна препознатлив и определен израз на пејзажист го оформува во следниот циклус од 70те години, кој е инспириран од воздухот и водата, односно се потенцира она што ќе го изјави подоцна дека е „во вечна борба со водата“, мислејќи не само на темата, туку пред се техниката. Формирајќи различни планови на сликата, авторот е одушевен од природата, односно од односите вода и воздух во сета нивна корелација и динамичност. Во овие природни релации тој се потврдува како еден од ретките мајстори кои сликаат на отворено и со невидена аналитичност ги следат движењата на природата, промените на небото, брановите на реката и езерата (Радика, Дебарско и Охридско езеро), струењето на воздухот, структурата на карпите…, најпрво со брзи и прецизни ритмични потези со сува четка, а потоа и со ослободеност кон лириката на создавањето на лазурни прикази и восхитеност од флуидот на водената површина.
Односот кон просторот некако природно се наметнува во 80те години каде е нагласена флуидноста на просторот во парковите и пошироките пространства, на етеричноста надополнета со дури филигрански линии, но и одвоени енергични потези). Од друга страна, пак, овие предели се претопуваат стануваат дури и апстрактно експресивни и контрастни, па дури и наговестуваат надреална атмосфера. Од 1990 година започнува големиот циклус „Воскресение“ каде започнува специфична приказна на остварувања во кои се соочуваме со изразена тарнеровска драматика во судирот на светло-темните колористички пејзажи, се појавуваат комплексни композиции со мноштво фигури и архитектонски инспирирани од сакрални теми (ликови кои асоцираат на фрески и архитектура која асоцира на цркви). Ликовниот ракопис на Тофе Шулајковски се надополнува со дела кои прогресираат во своевидни нагласено колористични и надреални пејзажи во кои се забележуваат посветли бои, но и безгранично разиграни и расчленети форми на комплексни организми врз дводимензионалниот третман на површината, претопувајќи ги објектите во просторот. Оваа фаза е проткаена со надреална и заситена атмосфера која поттикнува загадочни и носталгични реминисценции од едно далечно време и во која се чувствува топлината на спомените, придружени со нагласена фактура и пластична организација на композицијата. Карактеристичните остварувања резултираат со бесконечни игри во имагинарни фантастични простори во кои доминираат динамиката и ритамот на движењата.
Таложењето на сето знаење за акварелот како определба, сите знаења од уметноста, историјата и историјата на уметноста, сите спомени, лични и цивилизациски, митови, легенди… се сублимирани како завршница на едно творештво во делата од последниот, досега непретставен циклус „Пештерски записи“, во кој доминираат заситени бои и мноштво асоцијативни фигури, изработени во комбинирана техника
Творечката активност и значењето на Теофил Шулајковски – Тофе за македонската ликовна уметност секако дека веднаш се препознаени и валоризирани од страна на критиката во однос на неговиот видлив и специфичен интерес кон природата, а подоцна креативното транспонирање на културите на изминатите цивилизации. Во контекст на тоа размислување од посебно значење би било настојувањето на Шулајковски, како и на уметниците со блиска или слична инспирација, врз творењето на еден ликовен свет со морфологијата на старите облици приближен до сензибилитетот на нашето време.
Тој со своето творештво постојано внесува лични иновации, како предизвик кој си поставил цел самиот пред себе треба да го надмине. Во таа смисла треба да се почитува и вреднува неговиот придонес во македонската уметност преку следењето на една сопствена ликовна патека која помина низ повеќе препознатливи насоки, од кои тој го одбра оној сензибилитет што најсоодветно можеше да го транскрибира визуелниот дискурс со доминантно лирско чувство, во кои преовладува една меланхолична атмосфера.
Значењето на Теофил Шулајковски за македонската историја на уметност го согледуваме во неговата немирна истражувачка природа и желбата за внесување новитети во акварелот, со што придонесува кон оживувањето и подигањето на оваа ликовна дисциплина на современо ниво. Неговото карактеристично творештво се издвојува со повеќеслојноста во експериментирањата и истражувањата на ликовните (па и техничките) можности на акварелот, со специфичен индивидуален авторски ракопис кој се согледува во начинот на дисциплинирано и хармонично градење на композицијата од мноштво елементи, преку своевидно „ткаење“ на површината на сликата, со што го подига акварелот на сосема ново рамниште во ликовната уметност кај нас.
Уште еднаш би сакала да им се заблагодарам на директорката и сите колеги од Националната галерија за реализација на изложбата. Се разбира особена благорадност до семејството Шулајковски, особено на Емил и Тони кои го наследиле уметничкиот ген од Тофе, за нивната целосна посветеност во сите фази на реализација на оваа изложба.
Маја Чанкуловска Михајловска, виш кустос
Фотографија, Маја АГРАКИЕВА
