Во тек е 49. Меѓународен театарски фестивал што се одржува во Скопје, а во рамките на овој фестивал свое гостување има и амбициозната уметница од Сан Франциско Криста ДеНио.
Вечерва, 20 ноември 2024 година, во КСП Центар- Јадро,таа ќе изведе заеднички перформанс со познатата кореографка Искра Шукарова, професор во МБУЦ Илија Николовски Луј, со наслов MOVING INSIDE OUT.
Добра прилика да се сретнеме и да поразговараме со фамозната Криста, пред самиот перформанс.
*Добродојдовте во Македонија. Дали фестивалот е повод по прв пат да дојдете овде?
– Да, прв пат сум во С. Македонија. Да се биде дел од фестивалот е одлична можност за мене и таа можност ја комбинирав со резиденцијата што веќе ја планиравме за оваа размена, меѓу Искра Шукарова и мене. Овој престој е овозможен од Interdisciplinary Artist Consortium и Питер Шишоли, и Movement Research и ГПС (Global Practice Sharing(GPS) програмата, како и Trust For Mutual Understanding.
*Што работите во Вашата земја, која е Вашата едукација, професија? На која компанија, колектив или мрежа припаѓате?
-Во мојата земја, јас сум изведувачки уметник и режисер во изминатите 25 години. Исто така сум и едукатор (по танц и театар) и имам предавано на голем број универзитети и во многу студија, театри и други институции. Покрај мојата работа како уметник и едукатор, обезбедив и позиција на лидер како уметник администратор, куратор и продуцент. Создавав и продуцирав дела низ САД, во: Калифорнија, Колорадо, Ново Мексико, Њујорк Сити и Западен Масачусетс. Во изминатите седум години давав и социјални услуги, носејќи им ги програмите за уметност и образование на оние млади кои се соочуваат со бездомништво. Мојата диплома за уметност е двојна и се однесува на специјалност во танцот / драмски уметности и човекови права и развој (Универзитет во Калифорнија, Беркли) а мојата магистратура е по ликовна уметност, а се однесува на Театарот: Современа изведба (Универзитет Наропа).
*На која компанија, колектив или мрежа припаѓате?
-Јас сум уметнички директор на MovingGround.
*Дали со актерство, кореографија, може добро да се живее во Вашата земја?
– Претпоставувам дека зависи на кое ниво ја работате работата (покомерцијално, т.е.: Бродвеј и за филм) или регионално или како локален танц и театар. И претпоставувам дека зависи што значи „да се живее добро“ и во која заедница (т.е.: трошоци за живот). Многу уметници што ги познавам, си имаат „работа преку ден“ и исто така работат и како уметници, освен кога сме помлади и успеваме да се изгребеме и да живееме со едвај доволно пари, како што велат. Јас, до минатиот месец, седум години работев како уметник, едукатор и администратор во организација за социјални услуги, создавајќи уметничко програмирање за уметност за млади возрасни, а истовремено продолжував и со својата уметничка кариера. Во многу периоди од мојот живот кога живеев како независен уметник, во исто време работев и многу работи со скратено работно време (настава, создавање уметност, терапевт со масажа, пишувачка на грантови, итн.)…Како што некоја во Младиот отворен театар рече пред некој ден, (додека ги бришеше масите и ги чистеше шолјите за кафе, а на телефон го повикуваше и директорот на фестивалот) „културни работници, прават сè“. Јас ѝ реков „разбирам“. Не се сеќавам на период од мојот уметнички живот кога не работев дење и ноќе, речиси цело време, како редовен начин на живот. Многу е тешко да се заработи „удобно“ живеење, само како уметник – освен ако не работите на покомерцијално ниво, но луѓето сигурно можат и го прават тоа, особено со патувања меѓу САД и други земји каде што има повеќе културна поддршка.
*Како изгледа театарската сцена во Сан Франциско, но и воопшто во Америка? Дали театарџиите се задоволни од статусот на театарот денес?
-Хммм…..Би рекла дека и театарот и танцовите „сцени“ во Сан Франциско (и Америка) многу се намалија во текот на мојот возрасен живот. Барем во Сан Франциско, уметноста и изведбите се чувствуваа многу поживописни, повеќе славени, попосетувани и поподдржани (и имаше повеќе простор во театрите за нас) пред вториот “dot com” бум и падот на пазарот (некаде околу 2007 година). Оттогаш и континуираното зголемување на технолошките компании и зголемувањето на богатството во градот (и околината на Заливот), истовремено сме сведоци на постојано обезвреднување на изведувачките уметности во живо. Мислам дека пандемијата дури и го влоши ова за сите, секаде. Луѓето од типот „гледај си Нетфликс и смири се“, сега потешко го прифаќаат излегувањето во живо во театар, но тешко дека можеш да ги обвиниш луѓето кои веќе се “обучија” да останат дома и кога на Нетфликс и сите услуги за стриминг се поевтини од трошоците за излегување во театар (и плус плаќање за некој тоа време да им ги чува децата итн.)… Сепак, постои љубов и страст за театарот и танцот и за уметноста во Сан Франциско и во Заливот. Сè уште има богатство на уметници, театри и фестивали кои се добри и напредуваат до одреден степен во областа на Заливот. И покрај затворањето на сѐ повеќе фирми и театри, многу од нив опстојуваат. Оукленд е градот преку Заливот за кој не се зборува ни приближно толку многу на меѓународно ниво, но таму има некои прекрасни компании како Oakland Theatre Project и во Беркли, Shotgun Theatre Players кои прават и носат неверојатна работа. Berkeley Repertory Theater носи многу добри регионални и национални продукции. Имаме неверојатна музика од целиот свет во Сан Франциско, Оукленд, Беркли и околните градови во Заливот.
* Дали луѓето од театарот се задоволни од статусот на театарот денес?
-Хм…Се сомневам дека повеќето изведувачи кои го прават ова долго време се чувствуваат целосно задоволни од состојбата на нештата. Но, не можам да зборувам во нивно име.
*Но, дали е моментално креативната индустрија во Америка повторно нешто од соништата или работите не се како што беа?
– Повторно, според моето искуство, тие не се она што беа. Но, има и „сребрена линија”, барем за која можам да зборувам. Тоа се случува кога нашите институции ќе почнат да нѐ изневеруваат или едноставно има деприоритизација на уметноста и културата, ама уметниците постојано иновираат. Сум видела како го правиме тоа, со децении. Моите ментори, јас и моите колеги. Бидејќи ние сме уметници до коски (некои од нас), и нема свет во кој нема да правиме уметност. Никогаш нема да има свет во кој нема да се грижиме доволно да ги најдеме патиштата за споделување на нашите креативни пристапи за гледање, преживување, истражување, создавање на овој свет. Јас, пред неколку години, решив дека повеќе нема да ме интересира традиционалното сценско proscenium искуство. Не само што не ме интересираше пасивното искуство на публиката, како театарџија – не ме интересираше ни продукцискиот модел кој се користи во танцовите и алтернативните театри (каде што работите на претстава 3-6 месеци, или во мојот случај – јас работев на шоу една година, ако можев, и тогаш ќе испродуцираш дело само за прикажување викенд или можеби два викенди и тука завршува сѐ). Не го гледав тоа како одржлив модел. Така, почнав да развивам модел со кој процесот има водич што гарантира дека можеме да создадеме одредена одржливост во рамките на начинот на кој произведуваме, обезбедувајќи партнери и користејќи простори / локации каде што работиме во заедницата, кои не се секогаш (и обично дури и не се) театри. Создавањето преку специфична и интерактивна работа за публиката е начинот на кој сега претпочитам да работам и исто така значи дека можам да работам речиси секаде. Се разбира, некои простори и места се повеќе сакани, но повторно – ако научивме нешто како креатори на танц и театар – тоа е како во истовреме да бидеме и ригорозни и флексибилни, и како да одиме понатаму.
*Кај нас, искрено, нема пари за нешто што се нарекува независен вониституционален театар, како што е МОТ и тој секогаш се реализира со мали финансии, но е многу успешен. Ќе речеме нема пари, но луѓето од уметноста не се откажуваат. Што е тоа што уметниците ги тера да творат и при ограничени финаниски средства, а да не сменат професија?
– Се разбира, повторно можам да зборувам само за себе. Но, се разбира дека сум во ова веќе долго време. И мислам дека она што секогаш ќе ме тера да се борам и да обезбеди можност за креативна размена, тоа е начинот на кој го гледам светот. А тоа е дека е најважно да се биде човек во корелација со другите луѓе, кои го гледаат светот и го артикулираат на наш уникатен, специфичен, критички, внимателен, забавен, политички… на сите различни начини. На толку многу начини. Дека наоѓаме начин да бидеме луѓе заедно, во нашите тела во исто време и место. Ништо не може да го замени тој процес. Ви благодариме што поставивте толку важно прашање. Веројатно би можела да кажам многу повеќе за ова прашање, но засега ќе сопрам тука.
*Кои се Вашите омилени творци и автори од театарот и сцената?
-Тоа е тешко да се одговори во овој момент. Некои од менторите и уметниците кои имаат многу влијание врз мене се од просторот на Заливот (Калифорнија): Jo Kreiter и Flyaway Productions, Anne Bluethenthal and Skywatchers, Amara Tabor Smith, Keith Hennessy, NAKA Dance Theater. Други ментори или минати соработници кои влијаеле на мене:Onye Ozuzu, Камерон Стил. Едно од најдлабоките, интерактивни театарски искуства што некогаш сум ги имала, беше создадено од Миранда Јули. Тоа беше „Ново општество“ кога таа првпат го снимаше и беше на турнеја низ театрите. Неодамна, видов продукција со наслов “11 рефлексии: Сан Франциско”, која е дел од овој проект, национален, мултидисциплинарен театарски проект кој се занимава со влијанието на војните врз/на теророт и „константниот, дожд на смртта/среде убавината “ за 9/ 11. Поттикнувачкото дело “Единаесет рефлексии во септември”, е мултимедијална претстава за арапско-американскиот идентитет, војните/теророт и „постојаниот, тивок дожд на смртта / среде убавината“ во светот по 11 септември. Врз основа на ова дело, Андреа Асаф ко-креира и режира мултидисциплинарни претстави, засновани на заедницата, осмислени претстави во градовите низ Соединетите Држави. Во секој град учесник, изведбата ќе се базира на структурата на оригиналното дело, истовремено ангажирајќи ги уметниците и заедниците кои биле погодени од политиките по 11 септември да создадат своја содржина, расветлувајќи ги нашите колективни искуства од 2001 година. Резултатот? Посебна, но меѓусебно поврзана, серија на нови претстави низ целата земја. Ова дело беше толку моќно, поради интегрирањето на песните, приказните, танците, музиката и видеото, што допре до срцето на жените и нивните семејства кои се државјани на САД, имигранти, бегалци кои страдале и во нивните земји од каде потекнуваат и во САД поради политиката на САД за/во Irathat каде имаат многу се уништувало.
*Како уметница која е пораката што Вие сакате да ја испратите со Вашето севкупно сценско делување?
– Јас сум ранливо и отворено човечко суштество, кое сака тоа да го сподели со вас и да го добие од вас вашето ранливо и отворено човечко искуство. Сите ние имаме свој глас и секој од нас има уникатни визии за споделување. Критично за доброто на човештвото е да го откриеме она за што навистина се грижиме и да се бориме за тоа. Не мора да го правите тоа на сцената, но ако дојдете во театар, сте се пријавиле за жива човечка размена, и затоа и вие и јас во тој момент се грижиме за постоењето на човештвото. Ние заедно сфаќаме дека ако не влеземе во просторија за да имаме креативни идеи, лесно можеме да се предадеме на тоа што да правиме и како да правиме тоа и да не размислуваме за себе си.
* Како ви изгледа Македонија? Нејзината природа…Што видовте и пробавте од она што е специфично за оваа земја? Ги вкусивте ли традиционалните јадења, се напивте ли македонско вино?
– Хахаха! Да, секако! Ракија, ајвар, вкусно вино, многу сирења, вкусна говедска чорба, пилешка земјена тава и многу други работи. Бевме до Кањонот Матка и прекрасниот парк зад аголот од СПЦ Центар Јадро! Беше магично и уникатно време овде во Скопје во изминатите неколку дена и со нетрпение го очекувам остатокот од резиденцијата!
*Има ли Скопје сличности со Сан Франциско, како град?
– Хмм….интересно прашање. Не гледам многу сличности, иако да се биде уникатен, да се има добар вкус за храна и да се има пристап до прекрасна природа се карактеристиките што ги имаат и двете места.
*На МОТ сте со добра причина, вечерва ќе имате свој перформанс со нашата кореографка Искра Шукарова. Што а очекуваме, каков перформанс ќе одржите?
-Ви благодариме многу за вашето внимание на нашата работа! Да. Претставата нема да биде „типична“ за танц или театар. А потоа, ќе разговараме за тој процес на правење интердисциплинарна работа и се надевам дека ќе можеме подлабоко да се вклучиме во оваа дискусија!
Валентина Ѓоргиевска Парго
Фото: Deirdre Visser
