Македонска народна приказна, прочитана во книга која ја пронашла во библиотеката на Филозофскиот факултет во Белград, за Марија Шормаз била доволна инспирација сето тоа да го преточи во креативен концепт.
Имено, според таа приказна (во која кралот не сака да ја даде својата ќерка за сиромашно момче, но бидејќи љубовта е искрена на момчето му помагаат животните од шумата), Шормаз неодамна одржа работилница во Скопје, во која улогите од сказната ги одглумија самите учеснички на тренингот, а потоа своите внатрешни доживувања ги пренесоа во цртежи, со кои понатаму беше направена изложба во Културниот центар “Јадро”.
Драга Марија, Вие ни доаѓате од Белград и во “Јадро” се претставите со изложба која е дел од Ваша идеја и концепт.
– Да! Со големо нетрпение ја очекував оваа изложба и со нетрпение го очекував одзивот и реакцијата на публиката од Скопје.
Како се вика оваа изложба и што ѝ претходеше на изложбата?
– Изложбата се вика „Корени и откровенија – магично патување низ македонските народни приказни“, а така се вика и овој проект на кој работам во Скопје од 10-23 декември 2024 година. Проектот е избран на конкурсот Culture Moves Europe – Call for individual Mobility, кој е еден од проектите на Креативна Европа (Creative Europe). Целта на ваквите проекти е меѓукултурно поврзување, запознавање со културната сцена на другите земји и отворање можности за нови соработки и проекти, како и креативна работа која кулминира со оваа изложба. Како дел од проектот беше креирана работилница „Од бајките, до денес“, во која на интегративен начин, преку ликовната уметност, наративен пристап и психолошки методи, ја откриваме врската меѓу човекот и природата, некогаш и сега, со проучување на архетипите на македонските народни преданија. Учесниците, во текот на процесот, влегуваа во улогите од избраната бајка (животни- архетипи) и од таа перспектива стекнуваа подлабок увид во своите чувствами искуства. Потоа, сето тоа што ги доживеале го ставија на хартија.
Дали цртежите беа доволно добри за да бидат прикажани на изложбата, односно што треба тие да ни кажат?
– Цртежите се извонредни! Речиси е неверојатно каков креатор се крие во секој од нас. Секој цртеж многу верно го опишува архетипскиот принцип што учесникот го претставуваше и на многу јасен начин. Учесничката која беше во улога на орел, на пример, кој во оваа бајка е претставник за повисока свест и врска со духовното, создаде кружна, сеопфатна форма во која целиот жив свет е претставен преку дрвја, птици и цвеќиња. За време на процесот на работилницата, никој не ја знаеше симболиката и значењето на својата улога, а по толкувањето на инструкторката потоа, видовме колку автентично тие своите согледувања ги пресликаа на хартија.
Овој метод, за ослободување од внатрешниот немир или конфликт со цртање како креативна терапија, дали е корисен за овие наши простори?
– Корисен е на секој простор, а особено во нашите простори кои постојано се изложени на економски и политички кризи и животот е прилично нестабилен и под стрес. Неопходно е човекот да се смири и да се посвети за момент на своите емоции и да ги прифати и обработи. Оваа постапка всушност го прави токму тоа.
Што работите во уметноста Вие како поединка? Дали сликате, создавате нешто?
– Во последните проекти главна тема односот меѓу човекот и природата и рециклирањето, социјалните теми од нашето секојдневие, положбата на жената, економските проблеми и слично. Во проектите ги интегрирам овие појави и им ги прикажувам на луѓето на пристапен начин, честопати вклучувајќи ги во креативниот процес преку интерактивни работилници. Во проектот The Rime of the Ancient Mariner, преку симболиката на познатата поема, ја посочувам казната што следи, доколку не ја почитуваме Мајката Природа, која несебично ни помага. Тема која често ја провлекувам е односот на некогаш и сега, минатото и сегашноста, затоа што такви компаративно согледување многу јасно ни покажува до каде сме на нашиот пат и дали одиме во вистинската насока. Поставувам прашања и преку симболиката на приказната и фолклорот го наведувам набљудувачот да дојде до свои заклучоци и да стекне поцелосна слика за реалноста.
Еколошките бои се Ваша алатка, како ги подготвувате? Колку се тие корисни денес, кога сме опкружени со загадување и правиме сѐ што можеме да се заштитиме од загадувањето?
– Ги сакам природни материјали и бои, тие повеќе ми годат. Постоеше движење во уметноста на Вилијам Морис на почетокот на индустријализацијата „Уметности и занаетите“. Уметниците ги укажуваа на проблемите што би ги предизвикала индустриската револуција – унификација, бесмисленоста на работата на подвижната лента, предметите што губат многу рачна работа и се обидоа да ги одржуваат занаетчиските и занаетчиските предмети. Секој материјал и секоја форма има своја енергија со која дејствува, и иако можеби не сме свесни за тоа, тоа и тоа како влијае на нас бидејќи ние луѓето, верувале или не, сме дел од оваа природа. Затоа е најдобро да користиме природни материјали кои се во резонанца со нас. Овие бои се прават едноставно, розовите и виолетовите нијанси се добиваат од бобинки, цвекло, црвен кромид, жолта од куркума, кафеава од кафе, ловоров лист дава малку портокалова боја. Со мешање на овие бои и со подолго излагање, со погуста смеса, добиваме поинтензивни и поблаги тонови.
Студиравте и живеевте во Атина, која е позната по уметност и изложби, дали таму често посетувавте галерии и изложби?
-Многу шетав низ градот. Сакав по случаен избор да посетувам разни места без цел и да фотографирам. Тогаш ќе наидам на некоја изложба или напис „Отворено уметничко студио”. Грците се многу опуштен народ и го сакаат животот. Се живее полека и се ужива. Кај нив имаат многу мали, скриени простори каде што се крие некоја изложба или музички настап, тоа е многу бајковито. Ја посетив и изложбата на Експресионисти од Германија во голема галерија на современа уметност, а Марина Абрамовиќ таа година одржа предавање на Академијата во Атина. Може да се каже дека Атина одолеа на нападите на глобализацијата и го зачува својаот шарм како културна престолнина.
А каква е ситуацијата во Белград? Дали има доволно изложби, се случува ли нешто добро на тој план?
-Во Белград на некој начин повеќе се чувствува таа „борба за гол живот“, има галерии и алтернативни центри, но не во толкава мера, тука нема толку време за уметност, бидејќи сме во постојана борба, било поради економската или политичката ситуација.
Како ви се допадна Скопје, ноќниот живот, нови пријателства? Дали повторно ќе дојдете кај нас со оваа иста или слична работилница?
– Скопје ми ја оживеа југоносталгијата . Првпат бев на реката Вардар. Овде е топло, луѓето се топли, дружељубиви и пријатни, тоа многу ми се допаѓа. Ги сакам македонските народни песни и истата милина на народот се чувствува и во македонската народна музика. Белград е мој град, таму пораснав и го сакам, но е модерен, забрзан, деловен и поголема е индивидуалноста. Луѓето поради работата и превозот немаат време за многу дружење. Би сакала повторно да дојдам, да имам уште повеќе учесници и уште повеќе да ја продлабочиме и прошириме оваа тема.
Конечно, главната тема на работилницата беше односот меѓу луѓето и природата. Кој е вашиот заклучок или коментар на оваа тема?– Човек и природа, пријатели или непријатели? Мојот заклучок е дека денешниот човек, во споредба со оној од минатото, многу се одвоил од природата. Тој живее свој живот, се затвора во градовите, се огради од неа, не ја чувствува ниту неа, ниту себе. Му фали повисоката свест на “орел“ , која единствено можеме да ја развиеме само во близок контакт со природата, без страв. А природата, пулсира и живее со полни гради од памтивек до денес. Во работилницата стекнавме увид дека човекот не може да ја загрози, но ако не ја почитуваме и ѝ се потсмеваме, таа може да нѐ отфрли и да нѐ казни на суров начин како во песната „The Rime of the Ancient Mariner“. Берт Хелингер во констелациите зборуваше за космичките закони во семејниот систем, а природата е дел од нашето семејство, нашата пра- пра Мајка.
(Линк до српската верзија на интервјуто )
Валентина Ѓоргиевска Парго
